Đời sống vỉa hè Sài Gòn - Không gian văn hóa bị bỏ quên

(Xây dựng) - Tháng bảy này, Nhã Nam hợp tác cùng Công ty Tư vấn quốc tế enCity giới thiệu cuốn sách “Đời sống vỉa hè Sài Gòn”. Đây là một nghiên cứu đặt đời sống vỉa hè dưới một ánh sáng khác, nơi đó vỉa hè có sức sống riêng, tinh thần riêng, thấm đẫm văn hóa và phản ánh đời sống của người dân, chứ không chỉ là một khoảng không gian vô hình luôn câm lặng.

Tác giả cuốn sách, Giáo sư Annette M. Kim và nhóm nghiên cứu không gian đô thị (SLAB) của bà, nhờ sống ở Sài Gòn nhiều năm mà đã vỡ lẽ được rằng, cái căn cốt của vỉa hè không nằm ở lớp bê tông tạo ra nó mà ở chính những hàng quán, sinh hoạt và câu chuyện mưu sinh đời thường.

Annette M. Kim đã nghiên cứu những không gian của vỉa hè Sài Gòn bằng tư duy của một học giả chính sách công, nhưng chuyển tải chúng dưới góc nhìn của một chuyên gia về nghệ thuật thị giác. Với “Đời sống vỉa hè Sài Gòn”, bà đã giúp ta nhận ra những biểu tượng và thứ ngôn ngữ độc đáo của vỉa hè. Những hình ảnh quen thuộc như một miếng bìa được cắm vào lỗ viên gạch đứng đơn độc trên vỉa hè, những lốp xe máy được quấn giấy bạc sáng bóng bắt tréo nhau… dưới góc nhìn của Giáo sư Kim, chính là vốn từ thị giác vô cùng phức tạp và cũng linh động tiến hóa theo dòng phát triển của thành phố.

Tập trung vào hai khu vực là Quận 1 và Quận 5, với 275 cuộc phỏng vấn, hơn 3.000 tấm ảnh và đoạn phim cùng nhiều năm trực tiếp trải nghiệm nghiên cứu, bà Kim và SLAB đã phân tích nhiều biến số, những sự kiện chưa được lý thuyết hóa để vẽ nên những tấm bản đồ tái định hình không gian công cộng như Bản đồ biểu tượng vỉa hè, Bản đồ ma, Bản đồ không gian-thời gian… và chúng đều được “con người hóa”.

Giáo sư Kim chỉ ra rằng, ở Sài Gòn, thiết kế đô thị quy chuẩn không hề phù hợp với thực tiễn đô thị. Lấy lý do buôn bán trên vỉa hè gây cản trở giao thông, mất vệ sinh an toàn thực phẩm và làm xấu mỹ quan thành phố, ngày càng nhiều chiến dịch giải tỏa vỉa hè được chỉ đạo sát sao và gay gắt. Nhưng mục tiêu biến Sài Gòn thành Singapore thứ hai không phải là chuyện đơn giản, không chỉ do thiếu nhân lực hay kinh phí, mà vì nét độc đáo của Sài Gòn được cả người dân lẫn khách du lịch đánh giá là nằm trên không gian này. Mất đi vỉa hè nhộn nhịp hàng quán và những nụ cười thân thiện, Sài Gòn có gì khác biệt với những đô thị khác?

Công ty Tư vấn quốc tế enCity – đơn vị đồng hành với Nhã Nam giới thiệu cuốn sách này tới độc giả Việt Nam cũng có cùng quan điểm với tác giả: Các đô thị đều có những đặc trưng riêng biệt gắn với văn hóa, bối cảnh xã hội và môi trường sống của người dân địa phương; và các giải pháp phát triển và bảo tồn đô thị phải dựa trên những đặc trưng này. Những tài sản giá trị nhất của một thành phố thường ẩn náu trong dòng cuộc sống thường nhật.

Ông Nguyễn Đỗ Dũng (Tổng Giám đốc enCity), một chuyên gia quy hoạch quốc tế với rất nhiều đồ án đã được xây dựng ở Dubai, Việt Nam và Ấn Độ, viết trong lời đề tựa của cuốn sách: “Đô thị hóa không có nghĩa là bê tông hóa và phương Tây hóa. Chúng tôi tin rằng việc chia sẻ những góc nhìn như thế này là phổ biến giá trị và bản sắc của Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng và các đô thị Việt Nam nói chung và sẽ giúp tạo ra những thay đổi tích cực trong phát triển đô thị”.

Ngoài việc kể một câu chuyện, “Đời sống vỉa hè Sài Gòn” còn cho chúng ta thấy không gian công cộng chứa đựng một lối sống đầy thẩm mỹ, nhiều giá trị nhân bản, hợp tác và khiến cho Sài Gòn trở thành một nơi đáng nhớ và đáng gắn bó. Nhờ những nghiên cứu và đề xuất đơn giản nhưng hiệu quả được đề cập, “Đời sống vỉa hè Sài Gòn” cũng đã chỉ ra những thách thức trong các mô hình quy hoạch đô thị và quản lý thích ứng mà Sài Gòn sẽ cần và còn gợi ý cách chúng ta có thể định hướng lối đi trong một thế giới toàn cầu hóa.

Mộc Miên